Kırgızca veya Kırgız Türkçesi (Kırgızca: Кыргыз тили (Kiril), Kırgız tili (Latin), قىرعىزچا, قىرعىز تىلى), Altay dilleri'nin Türk dili'nin dallarından Kıpçak grubuna ait bir Türk dilidir. Kazakça ile yakın özellikler gösteren Kırgızca, yaklaşık 5 milyon kişi tarafından konuşulmakta olup Kırgızistan'ın birinci resmî dilidir.

Özellikleri

Sözcük başı Ortak Türkçe asıllı kelimeler y'ler c'ye dönüşmüştür; yol: жол (col), yıldız: жылдыз (cıldız) vb. Eklerde de değişme olur, yuvarlak ünlüler kendinden sonraki ünlüleri etkiler: bölmö: бөлмэ (bölme), köpölöktördön: кэлэбэклэрдэн (kelebeklerden), bazı b ile başlayan kelimeler m olabilir: boyun: боюн (moyun), bun (sıkıntı): муң (muñ; ñ nazal n, ŋ ve ng sesi verir).

Kırgızcanın eski şekilleri 24 harfli Orhun yazısı ile yazılmıştır. Günümüzde ise Kırgızca bazı ilave harfler kullanılarak Türkiye'de Latin alfabesi, Kırgızıstan'da Kiril alfabesi ve Çin'de [2] Arap alfabesi ile yazılabilmektedir.
Alfabe

Kırgız Türkleri tarih boyunca çok alfabe kullanmış bu ise Kırgız Türkçesinin telaffuzda çok olmasa da değişmesine sebep olmuştur. Kırgız Türklerinin milli alfabesi bütün Türk Dünyasının en eski ve özüne ait alfabesi olan Orhun alfabesi, Göktürk alfabesi, Runik, Turan alfabesi diye de adlandırılmış Eski Türk Alfabesidir.

Eski Türkçede olduğu gibi sağdan sola doğru KIRKIZ kelimesinin yazılışı :

Old turkic letter Z.png Old turkic letter Q.png Old turkic letter R1.png Old turkic letter I.png Old turkic letter IQ.png

Turan Alfabesinden sonra ise Sogdlardan alınan Uygur alfabesi kullanılmıştır. Ardından Türk Dünyasının Müslüman olmaya başlaması ile Müslüman olan bütün Türk toplulukları Arap alfabesine geçmeye başladılar. Uzun bir vakit Arap Alfabesi kullanılmıştır. Arap alfabesinden sonra kısa bir süre Latin alfabesi kullanılsa bile Sovyet baskısı sebebiyle Rusların kullandığı Kiril Alfabesi yerleştirilmiştir. Günümüzde Kırgızistan alfabesi Kiril Rus alfabesidir.

Günümüz Kırgız alfabesi Kırgızca'nın yazımı için kullanılan alfabedir. Kırgızca iki alfabe ile yazılır. Bunlar;

    Kiril alfabesi: Kırgızistan'da,
    Arap alfabesi: Çin Halk Cumhuriyeti'nda yaşayan Kırgızlar tarafından kullanılır.

Kiril alfabesi     Kırgız isim     Arap alfabesi[3]     Başka alfabeyle yazma     Latin alfabesi
(1928—1940)     IPA
А а     а     ا     A a     A a     /ɑ/
Б б     бе     ب     B b     B в     /b/, [w], [v]
В в     ве     ۋ     V v     V v     /v/
Г г     ге     گ
ع*     G g     G g, Ƣ ƣ     /ɡ/ [ʁ]
Д д     де     د     D d     D d     /d/
Е е     e     ه     E e     E e     /je/, /e/
Ё ё     ё     يو     Yo yo     Yo yo     /jo/
Ж ж     же     ج     J j     Ç ç (Ƶ ƶ 1938-1940)     /dʒ/
З з     зе     ز     Z z     Z z     /z/
И и     и     ى     İ i     I i     /i/
Й й     ий     ي     Y y     J j     /j/

Dilbilgisi
Zamanlar

Kırgızcada şimdi zaman çeşitliliği de görülür. -a / -e, -y ekiyle kurulan şimdiki zamandır (cönököy uçur çak - basit şimdiki zaman):
Kırgızca (Kiril)     Hecelenimi (Latin)     Türkçesi     Kırgızca (Kiril)     Hecelenimi (Latin)     Türkçesi
Качамын     kaç-a-mın     kaçarım     Качабыз     kaç-a-bız     kaçarız
Качасын     kaç-a-sın     kaçarsın     Качасыңар     kaç-a-sıñar     kaçarsınız
Качасыз     kaç-a-sız     kaçarsınız     Качасыздар     kaç-a-sızdar     kaçarsınız
Качат     kaç-a-t     kaçar     Качышат     kaç-ış-a-t     kaçarlar

Tataal uçur çak (birleşik şimdiki zaman) yat-, yür-, tur-, otur- fiilleriyle kurulan şimdiki zamana Kırgızcada birleşik şimdiki zaman denir:
Мен иштеп жүрѳм (men işte-p cür-ö-m): "ben çalışıyorum".
Zamirler
Şahıs Zamirleri     Teklik     Çokluk
Kırgızca
    Türkçe     Kırgızca     Türkçe
Мен (Men)     Ben     Биз (Biz)     Biz
Сен (Sen)     Sen (teklik samimî)     Силер (Siler)     Siz (çokluk samimî)
Сиз (Siz)     Siz (teklik resmî)     Сиздер (Sizder)     Sizler (çokluk resmî)
Ал (al)     O     Алар (alar)     Onlar
Kırgızca konuşma kılavuzu
Kısa cümleler
Türkçe     Kırgızca (Latin)     Kırgızca (Kiril)
Merhaba!     Salamatsızbı!     Саламатсызбы!
Evet     Ooba     Ооба
Yok     cok     Жок
İyi günler!     Kutmanduu gününüz menen!     Кутмандуу күнүңүз менен!
İyi akşamlar!     Kutmanduu keçiñiz menen!     Кутмандуу кечиңиз менен!
Ne var ne yok?     Emne cañılık?     Эмне жаңылык?
Nasılsın?     Kandaysiz?     Кандайсыз?
İyi, teşekkürler, ya siz?     Cakşı, rahmat, özüñüz?     Жакшы, рахмат, өзүңүз?
Hoşçakalın!     Cakşı kalıñız!     Жакшы калыңыз!
Görüşürüz!     Körüşkönçö!     Көрүшкөнчө!
Üzgünüm!     Keçirip koyuñuz!     Кечирип коюңуз!
Açık     Açık     Ачык
Kapalı     Cabık     Жабык
Çekme     Tart     Тарт
İtme     Türt     Түрт
Küçük     Kiçine     Кичине
Büyük     Çoñ     чоң
Kırgızca konuşabiliyor musunuz?     Siz Kırgızça süylöy alasızbı?     Сиз Кыргызча сүйлөй аласызбы?
Kırgızca konuşamıyorum.     Men Kırgızça süylöy albaym.     Мен Кыргызча сүйлөй албайм.
Biraz Kırgızca konuşabiliyorum.     Men bir az Kırgızça süylöy alam.     Мен бир аз Кыргызсча сүйлөй алам.
Anlıyorum.     Men tüşünöm.     Мен түшүнөм.
Anlamıyorum.     Men tüşünböym.     Мен түшүнбөйм.
Teşekkürler!     Rahmat!     Рахмат!
Çok teşekkürler!     Çoñ rahmat!     Чоң рахмат!
Çok iyi, teşekkürler!     Abdan cakşı, rahmat!     Абдан жакшы, рахмат!
İyi.     Cakşı.     Жакшы.
Lütfen     Suranıç (ötünüç)     Сураныч (өтүнүч)
Bir şey değil!     Eçteke emes!     Эчтеке эмес
Özür dilerim!     Keçiresiz!     Кечиресиз!
Bir az     Bir az     Бир аз
Bir az yavaş söyleyiniz lütfen?     Bir az cayıraak süylöñüzçü!     Бир аз жайыраак сүйлөңүзчү!
Yazabilir misiniz?     Caza alasızbı?     Жаза аласызбы?
Ben çantamı kaybettim.     Men sumkamdı cogottum.     Мен сумкамды жоготтум.
Ben cüzdanımı kaybettim.     Men kapçıgımdı cogottum.     Мен капчыгымды жоготтум.
Ben pasaportumu kaybettim.     Men pasportumdu cogottum.     Мен паспортумду жоготтум.
Bana doktoru çağırınız!     Maga dokturdu çakırgıla!     Мага доктурду чакыргыла!
Polisi çağırınız!     Militsiyaga konguroo kılıñızçı!     Милицияга коңгуроо кылыңызчы!

Toplantı, Geliş, Tanışma ≡ Жолугушуу. Бир Жактан Келүү. Таанышуу Merhaba! ≡ Саламатсызбы || амансызбы! İyi günler ≡ Кутмандуу күнүңүз менен! İyi akşamlar ≡ Кутмандуу кечиңиз менен! Günaydın ≡ Кутмандуу таңыңыз менен! Hoş Geldiniz ≡ Кош келиңиздер! Teşekkürler ≡ Ыракмат Sizi gördüğüme çok mutlu oldum ≡ Сизди көргөнүмө абдан кубанычтамын Her şey yerinde ≡ Баары жайында Ne yapıyorsunuz? ≡ Кандай турасыздар? İşleriniz nasıl? ≡ Иштериңиз кандай?
Türkçe, Kırgızca, Sahaca karşılaştırmaları

Türkiye Türkçesinde Türkçe menşeli söz başlarındaki Y ile başlayan kelimeler Kırgızcada "C" sesi ile söylenirken, Yakutçasındа (Saha Türkçesi) "S" iledir.
'Türkçe(Y)     Kırgızca(C)     Sahaca(S)     Kırgızca     Sahaca     Türkçe
yıl     Cıl     Sıl     жыл     сыл     йыл  
yağmur     camğır     Samıır     жамгыр     самыыр     ягъмур  
Yaka     caka     Sağa     жака     саҕа     яка  
yalamak     caloo     Salaa     жалоо     салаа     яламак
Yaş     caş     Saas     жаш     саас     яш  
yaşdaş     caştaş     Saastas     жашташ     саастас     яшдаш  
Yat     cat     Sıt-     жат     сыт     ят  
yedi     ceti     Sette     жети     сэттэ     еди  
Yel     cel     Siel     жел     сиэл     ель  
yeni     cañı     Saña     жаңы     саҥа     ени  
Yeniden     cañıdan     Sañattan     жаңыдан     саҥаттан     ениден  
yer     cer     Sir     жер     сир     ер
Yumak (yıkamak)     cuu-     Suuy-     жуу     сууй     юмак(йыкамак)
Yıldız     cıldız     Sulus     жылдыз     сулус     йылдыз
Yirmi     cıyırma     Süürbe     жыйырма     сүүрбэ     йирми
Yok (hayır)     cok     Suoh     жок     суох     ёк(хайыр)
Yol     col     Suol     жол     суол     ёл
Yumurta     cumurtka     Sımmııt     жумуртка     сымыыт     юмурта
Yumuşak     cumşak     Sımnağas     жумшак     сымнаҕас     юмурта  
Yüz     cüz     Süüs     жүз     сүүс     юзь  
Kırgız Türklerinde kişi adları ve anlamları

    Ana madde: Kırgız Türkleri antroponimi

Manas Destanı'ndaki Kırgız kişi isimlerine baktığımızda çoğunluğunun erkek adları olduğu görülür. Eskiden kullanılan klasik Kırgız adları şöyledir: Toktobay, Karabek, Kaldar, Abıke, Meçdibay. Çağdaş Kırgız adları köken bakımından türlüdür. Arapça, Farsça ve Tacikçe, öbür Türk dillerinden adlar vardır. Son yıllarda Kırgız soyadları yavaş yavaş Rus tesirinden kurtulup özüne dönmeye başlamıştır. -Ova, -ov ekleri yerine uulu(oğlu) ve kızı takıları kişilerin insiyatifine göre yaygınlaşmaktadır. Son dönemde kullanılan isimlerden kadın adı olarak «Aybike» — anlamı "ay güzeli", erkek adı olarak «Abay» — anlamı "ihtiyatlı" modadır.[4]. Şayırkul (k.adı), Baglan (erkek ve k. adı), Meerim (k.adı), Cidegül (k.adı), Batma (k.adı), Burmahan (k.adı).
Ayrıca bakınız

    Kırgızlar
    Kırgızistan
    Kırgız alfabesi

Kırgız Türkçesinin eski hali
13. yüzyıl öncesinde Kırgız Türkçesi ile ilgili en önemli kaynaklar şüphesiz Bütün Türk toplumlarına ait olan yazılı kaynak durumundaki Orhun-Yenisey Yazıtlarıdır. 1240 yılında yazılmış olan Moğolların Gizli Tarihi adlı eserde Kırgız başbuğunun adı "Yedi" olarak geçer. Yedi sözü sayı anlamındaki 7 rakamını ifade eder. Bu da bize gösterir ki günümüz Kırgızcasındaki "c" ile başlayan sözlerin Eski Kırgız dilindeki karşılığı "y" idi[5]. Kırgızlarla içiçe yaşayan öbür Türk topluluklarından Hakas, Tıva, Şor, Altay Türklerinin şive tesiriyle zamanla c haline dönmüştür. Moğol şivelerinin tesirinin olma ihtimali de bulunmaktadır. Çünkü 12. yüzyıl öncesi Kırgız dilinin orijinal bir Türkçe olduğu Yenisey Yazıtları'ndan anlaşılmaktadır.